12.1 Racjonalność rynku: od wymiany symbolicznej do wartości wymiany

    Mit rynku z „Mitów naszych czasów” Umberto Galimbertiego

mity   Rynek, w swojej nowoczesnej wersji, określa istotną i decydującą zmianę, jaka dała ludziom możliwość regulowania wzajemnych stosunków już nie w kategoriach przemocy i poddaństwa, lecz racjonalności. Stało się to dzięki zmianie podejścia do ludzi, widzianych już nie jako osoby, ale jako czyste i proste podmioty własności. Ów proces postępującej de-personalizacji stosunków społecznych został skompensowany w ramach zysku i straty przez znaczący wzrost wolności jednostki.
   Zanim pojawił się rynek, który uregulował relacje między ludźmi na zasadzie wartości wymiany, co stało się możliwe dzięki owemu obiektywnemu i bezosobowemu elementowi jakim jest pieniądz, ludzie regulowali wzajemne stosunki na zasadzie, jaką antropolodzy nazywają wymianą symboliczną, i jaka wyrażała się w rabunku i w obdarowywaniu, gdzie zysk leżał zawsze po jednej stronie, a strata po przeciwnej.
   Wymiana symboliczna regulowana była siłą: poprzez moc hojności tego, kto w udzielanych darach celebrował swoją władzę oraz poddaństwo obdarowywanego, lub przez zdolność obrony kogoś, kto potrafił ochronić własne dobra powstrzymując grabieżców. W rabunku i w obdarowywaniu, jakie stanowią najbardziej prymitywne formy zmiany własności, w grę wchodzą nie tyle przedmioty, ile konfrontujące się podmiotowości, ich uczucia, ich pasje, ich wola.1
   Wraz z wprowadzeniem pieniądza, podmiotowość traci na znaczeniu, a w wymianie główną rolę zaczynają odgrywać przedmioty oraz ich przeliczalna wartość. Towarzyszy temu coraz większe odpersonalizowanie i uprzedmiotowienie życia, nie tylko dlatego że tak zwana jego zawartość traci jakość subiektywnych przeżyć psychicznych, lecz również dlatego, że w zobiektywizowanej formie jaką przyjmuje i w relacji wymiany jakiej podlega, nabiera cech ponad-osobowych /trans-indywidualnych/ stając się częścią świata, którą można nabyć bez walki i wzajemnych napaści.
   Posiadanie oraz osobista chęć posiadania przekładając się w wymianie na działania obiektywne wykraczające poza interakcje podmiotów, tracą tym samym bezpośredni związek z ich pobudkami i ewentualnymi nadużyciami, ponieważ kto odbiera równocześnie daje wedle modelu reddere rationem, w którym jak wspomina Heidegger2 leży zasada owego ratio czyli „rozumu”, jaki natychmiastowo ucisza subiektywne pragnienie zmuszając do obiektywnego wartościowania, a więc do pewnej refleksji i w końcu do wzajemnego rozpoznania /uznania/. czytaj dalej »

1) Na temat wymiany symbolicznej i jej różnic względem wartości wymiany, patrz: M. Mauss, Essai sur le don (1923-1924); tłum polskie: Szkic o darze, w: Socjologia i antropologia, a także: G. Bataille, La notione de dépense (1933); oraz J. Baudrillard, L’échange symbolique et la mort (1976); tłum. polskie: Wymiana symboliczna i śmierć; oraz U. Galimberti, Il corpo (1983), Feltrinelli, Milano 2002, rozdziały 37-39.
2) M. Heidegger, Der Satz vom Grund (1957); o znaczeniu rozumu (ratio) jako „rachunku” Heidegger pisał już w Was heisst Denken? (1954)